مقدمه: امروزه جراحی و بیهوشی به لطف پیشرفت های مداوم در علم، ایمن تر از همیشه هستند. اما این بدان معنا نیست که هیچ خطری وجود ندارد. در واقع، جراحی و بیهوشی ذاتاً خطرناک هستند و مانند هر دارو یا روش دیگری، همیشه این احتمال وجود دارد که مشکلی پیش بیاید. برخی از بیماران به دلیل سن، شرایط پزشکی یا نوع جراحی که انجام می‌دهند، بیشتر از سایرین دچار مشکلات یا عوارض بیهوشی می‌شوند. در این مقاله عوارض بیهوشی مورد بررسی قرار داده شده است با ما همراه باشید.
متخصص بیهوشی پزشکی است که در بیهوشی، مدیریت درد و مراقبت های ویژه تخصص دارد. این متخصص مسئول برنامه ریزی مراقبت های بیهوشی شما، انجام بیهوشی و نظارت بر شما در حین جراحی است. برای انجام مؤثر این کار، متخصص بیهوشی قبل از جراحی شما یک ارزیابی سلامتی انجام می‌دهد تا در مورد شرایط پزشکی شما، داروهایی که استفاده می‌کنید، سایر عادات بهداشتی و تجربیات گذشته شما در مورد بیهوشی مطلع شود. داشتن تمام این اطلاعات به متخصص بیهوشی کمک می‌کند تا شما را ایمن نگه دارد.
بهتر است بدانید ایمن ترین نوع بیهوشی، بی حسی موضعی است. بی حسی منطقه‌ای، که بخش بزرگ تری از بدن را بی‌حس می‌کند، از جمله از کمر به پایین، بی‌خطرتر از بیهوشی عمومی است، اما خطراتی نیز به همراه دارد. گاهی اوقات بیماران پس از بی حسی منطقه ای سردرد را تجربه می‌کنند. در موارد نادر، اگر سوزن در ناحیه قفسه سینه وارد شود، تزریق می‌تواند باعث مشکلات ریوی شود. آسیب عصبی ناشی از بی حسی منطقه ای نیز یک عارضه نادر است.
انواع روش های بیهوشی کدامند؟
بیهوشی با داروهای بی هوش کننده موجب از دست دادن کامل یا جزئی از حواس می شود. سه نوع روش بیهوشی متداول وجود دارد.
1- بیهوشی عمومی
بی هوشی عمومی برای کنترل درد در جراحی های سنگین مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع از بیهوشی به کمک داروی بیهوشی انجام می شود که از طریق ماسک تنفسی یا تزریق به صورت وریدی توسط بیمار دریافت می شود. در بیهوشی عمومی مغز بیمار در حالت خواب به سر می برد و بسیاری از عملکردهای بدن کند می شود. همچنین بیمار برای بسیاری از عملکردهای حیاتی مانند تنفس و ضربان قلب به دستگاه های کمکی احتیاج دارد. در حین جراحی متخصص بیهوشی علائم حیاتی مانند نبض، فشار خون و تنفس را کنترل می کند تا مطمئن شود نرمال است.
2- بیهوشی ناحیه ای (نخاعی)
بی حسی ناحیه ای یا لوکال از دیگر روش های بیهوشی رایج است که معمولاً در سزارین و عمل های جزئی و سرپایی استفاده می شود. در این نوع از بیهوشی بیمار ممکن است فشارهایی را احساس کند اما در محل تحت درمان هیچ گونه دردی حس نمی کند.
3- بیهوشی موضعی
از دیگر انواع روش های بیهوشی، بیهوشی موضعی است که در آن بی حس کننده های موضعی برای بی حس کردن بخش کوچکی از بدن استفاده می شود. عمل آب مروارید و جراحی های دندان نمونه بارزی از بیهوشی موضعی است.
علاوه بر سه روش رایج برای بیهوشی، حالت های دیگری نیز برای بیهوشی وجود دارد که عبارتند از:
4- بیهوشی با آنژیوکت
آنژیوکت نام روش بیهوشی نیست بلکه یک وسیله مصرف پزشکی است که به وسیله آن دارو و مایعات به بدن بیمار انتقال داده می شود. در بیهوشی با انژیوکت نیز داروی بی هوشی از طریق آنژیوکت به رگ های بیمار وارد می شود. برای بیهوشی با آنژیوکت علاوه بر تزریق ماده بیهوشی به ماسک اکسیژن و گاز بیهوشی نیز احتیاج است تا بیمار نفس بکشد.
برای مشاهده انواع آنژیوکت روی لینک کلیک کنید.
5- بیهوشی با اتر
بیهوشی با اتر یک روش سنتی است که در آن ماده بی هوش کننده قوی اتر که به شکل قطره است روی یک گاز استریل پارچه ای مخصوص ریخته شده و روی دهان بیمار گذاشته می شود. بدین ترتیب و با استنشاق این ترکیب بیمار کم کم به خواب رفته و بی هوش می شود.
عوارض بیهوشی عمومی
در بیهوشی عمومی بیمار همه هوشیاری و حواس خود را از دست می دهد. در بیهوشی عمومی برای تنفس و ضربان قلب دستگاه های کمکی به بیمار متصل می شود. برخی از عوارض بیهوشی عمومی حین بی هوشی رخ می دهد مانند آریتمی قلبی یا ایست تنفسی. اما برخی دیگر بعد از به هوش آمدن به وجود می آید که عبارتند از:
- سردرد
- تهوع
- استفراغ
- اختلال حافظه
- خارش
- درد عضلات
- عفونت ریه به ویژه در افراد سیگاری
عوارض بیهوشی نخاعی (ناحیه ای)
بیهوشی نخاعی که به آن بیهوشی ناحیه ای نیز می گویند در مواقعی جایگزین بیهوشی عمومی می شود. عوارض آن شامل موارد زیر است:
- سردرد
- تهوع و استفراغ
- افت فشار خون
- اختلال تنفسی
- کمردرد
- عفونت در کانال نخاعی
عوارض بیهوشی موضعی
بیهوشی موضعی مانند بیهوشی عمومی عوارض جدی ندارد اما شامل عوارض خاص ناحیه تحت درمان است که بیشتر به شکل عوارض عصبی-عضلانی مشاهده ظاهر می شود. این علائم به دلیل آسیب یا اختلال در عملکرد عصب بروز می یابد. به طور مثال استفاده از بی حس کننده در عمل اب مروارید می تواند به صورت اختلال در قرنیه بروز کند.
برای مشاهده انواع ست سرم روی لینک کلیک کنید.
برخی از رایج ترین عوارض بیهوشی کامل
در بیهوشی عمومی بیمار به طور کامل فاقد هوشیاری است و بعد از به هوش آمدن ممکن است عوارض زیر را تجربه کند:
1- هذیان یا اختلال عملکرد شناختی
وضعیتی به نام اختلال عملکرد شناختی پس از بیهوشی می‌تواند منجر به مشکلات حافظه طولانی مدت و یادگیری در بیماران خاص شود. این در افراد مسن شایع تر است زیرا مغز سالخورده به راحتی پس از بیهوشی بهبود نمی‌یابد. علاوه بر افراد مسن، افرادی که دارای شرایطی مانند بیماری قلبی (به ویژه نارسایی احتقانی قلب)، بیماری پارکینسون یا بیماری آلزایمر هستند، یا افرادی که قبلا سکته کرده‌اند نیز در معرض خطر بیشتری هستند.
2- هیپرترمی بدخیم
برخی افراد این واکنش جدی و بالقوه کشنده به بیهوشی را به ارث می‌برند که می‌تواند در حین جراحی رخ دهد و باعث تب سریع و انقباضات عضلانی شود. اگر شما یا یکی از اعضای خانواده شما در طول جراحی قبلی دچار تب شده یا از هیپرترمی بدخیم رنج برده‌اید، حتماً به متخصص بیهوشی اطلاع دهید.
3- مشکلات تنفسی در حین و بعد از جراحی
بیهوشی برای بیمارانی که آپنه انسدادی خواب (خفگی در خواب) دارند، می‌تواند خطرناک تر باشد، وضعیتی که باعث می‌شود آنها در هنگام خواب دچار وقفه تنفسی شوند. در بیماران مبتلا به این عارضه، بیهوشی می‌تواند باعث بسته شدن گلو در حین جراحی شود و پس از جراحی، هوشیاری و نفس کشیدن را دشوارتر کند.
برای مشاهده انواع دستکش جراحی بر روی دستکش جراحی کلیک کنید.
عوارض بیهوشی عمل چشم
در حال حاضر انواع عمل های چشم با بی حسی موضعی انجام می شود و فقط برای موارد خاص جراحی چشم نیاز به بیهوشی کامل وجود دارد. حالت تهوع، استفراغ، سرگیجه، خارش و… از عوارض شایعی است که بعد از بیهوشی کامل بعد از جراحی چشم بروز می یابد. همچنین در کودکانی که نیازمند جراحی چشم هستند احتمال بروز مشکلات عصبی به واسطه داروهای بیهوشی وجود دارد. در افراد مسن نیز که تحت عمل جراحی چشم قرار می گیرند و برای آن ها از بیهوشی عمومی استفاده می شود ممکن است با مشکلات ذهنی همراه باشد. همچنین مدت زمان لازم برای بازگشت به روال طبیعی بیشتر است.
عوارض بیهوشی عمل قلب باز
یکی از نگرانی های اصلی بیماران در عمل قلب باز به هوش نیامدن است. اما یک نگرانی بی مورد است. در اتاق عمل متخصص بیهوشی روی تنفس بیمار و عملکرد قلب نظارت کامل دارد. بیشتر عوارض بیهوشی عمل قلب باز ناشی از داروهای بیهوش کننده است. برخی از تاثیرات بعد از بیهوشی عبارتند از:
- واکنش های آلرژیک
- بی قراری و خواب آلودگی
- گیجی و منگی
- مشکل در بازگشت انرژی
تاثیرات داروهای بیهوشی طبیعی و موقت بوده و با از بین رفتن اثر داروها احساس هوشیاری نیز افزایش خواهد یافت.
H2: عوارض بیهوشی عمل کیسه صفرا
عمل لاپاراسکوپی کیسه صفرا با بیهوشی عمومی انجام می شود و بدون بیهوشی انجام نمی شود. فرایند بیهوشی کاملاً بدون درد و خونریزی است. برخی از بیمارانی که تحت عمل لاپاراسکوپی کیسه صفرا قرار می گیرند، بعد از به هوش آمدن ممکن است به داروهای بیهوشی حساسیت نشان دهند. به عنوان مثال سردرد، سرگیجه، افت فشار خون و… را تجربه کنند.
عوارض بیهوشی عمل سزارین
در عمل سزارین با بیهوشی کامل برخی از خانم ها علاوه بر مشکلات واقعی جراحی با عوارضی مرتبط با داروهای بیهوشی دست و پنجه نرم می کنند. بعد از به هوش آمدن عمل سزارین با بیهوشی کامل عوارض زیر شایع است:
- حالت تهوع
- استفراغ
- لرزیدن
- خواب آلودگی
- خشکی دهان
- گلو درد عمدتاً به علت استفاده از لوله تنفسی درون تراشه یا نای (لوله تراشه)
همچنین اثر داروهای بیهوشی تا مدتی روی تنفس مادر تاثیر گذاشته و ممکن است تنگی نفس را تجربه کند. این عارضه تا 48 ساعت اولیه بعد از به هوش آمدن محتمل است. اگر ادامه یابد یا شدت بگیرد نیازمند بررسی متخصص ریه است.
مسمومیت با داروی بیهوشی نیز از دیگر عوارض بیهوشی کامل در زایمان سزارین به شمار می رود.
عوارض بیهوشی عمل لوزه
عمل لوزه با بیهوشی عمومی انجام می گیرد. خستگی و بی حالی و بی حسی از شایع ترین عوارض بیهوشی در جراحی لوزه است. از عوارض بیهوشی عمل لوزه موارد زیر شایع است:
- بروز حساسیت به داروهای بیهوشی
- ایجاد تورم در زبان و کام
- بروز خونریزی
عوارض بیهوشی عمل آب مروارید
عمل آب مروارید یک عمل سرپایی است و نیازی به بیهوشی عمومی ندارد. به طور معمول سطح چشم با چکاندن قطره ضد درد، بی حس می شود. همچنین برای کاهش اضطراب بیمار داروی آرام بخش به طور وریدی تزریق می شود. بنابراین برخلاف بیهوشی عمومی بیمار در آرامش ملایم نفس می کشد. اکثر بیماران به خواب سبکی می روند یا هوشیاری ضعیفی نسبت به پیرامون خود دارند.
عوارض بیهوشی بعد از عمل بینی
رینوپلاستی یا عمل بینی یکی از پیچیده ترین انواع جراحی پلاستیک است زیرا هیچ راهی برای پیش بینی کامل نحوه ترمیم غضروف و استخوان وجود ندارد. غضروف یک بافت پیچیده است و همیشه آنطور که جراحان و بیماران می‌خواهند واکنش نشان نمی‌دهد. علاوه بر این عوارض بیهوشی بعد از عمل بینی را نیز باید در نظر گرفت. مشکلات تنفسی ناشی از عمل جراحی و استفاده از داروهای بیهوشی از مهمترین مواردی است که باید در این جراحی مورد نظر قرار دهید.
اثر داروهای بیهوشی بر مغز
برخی از جراحی ها ممکن است منجر به کاهش توانایی فکری شود، به عنوان مثال، پس از جراحی بزرگ مغز یا قلب باز. سایر بیماران به دلیل شرایط پزشکی از قبل موجود، مانند از دست دادن حافظه ناشی از افزایش سن، در معرض خطر هستند.
بیماران مسن، به ویژه آنهایی که بیماری قلبی پیشرونده، فشار خون بالا یا سابقه سکته های جزئی دارند، ممکن است پس از بیهوشی دچار تغییرات دائمی شوند. این مسئله ممکن است نتیجه تغییر در خون رسانی حیاتی به بخش های خاصی از مغز باشد که باعث تغییر مواد شیمیایی خاص در مغز می‌شود.
خون رسانی به مغز ممکن است با کاهش میزان اکسیژن در خون و تغییرات جزئی در فشار خون به طور ماهرانه ای تغییر کند. بسیاری از داروهای بیهوشی دارای عوارض جانبی هستند که می‌توانند جریان خون را تغییر دهند، اگرچه داروهای مدرن کمتر این عوارض را ایجاد می‌کنند.
در موارد نادر، بیماران به دلیل عدم تحویل اکسیژن به مغز دچار آسیب مغزی شده‌اند. حتی اگر در طول بیهوشی تمام جنبه های بیهوشی به دقت بررسی شود، گاهی اوقات ممکن است مشکلاتی رخ دهد.
درمان عوارض بیهوشی بعد از عمل
معرفی بیهوشی برای روش های جراحی یک کشف به یاد ماندنی بود و اجازه داده است که اقدامات لازم به روشی انسانی، کنترل شده و راحت انجام شود. خطرات خاص بیهوشی با نوع بیهوشی، نوع جراحی (انتخابی یا اورژانسی) و شرایط خاص بیمار، از جمله سن و شرایط پزشکی از قبل موجود، متفاوت است.
پزشکان بیمارستان باید بتوانند به طور فعال عوارض بیهوشی بیمار را مدیریت کنند. تشخیص زودهنگام علائم هشدار دهنده به پزشک این امکان را می‌دهد که به طور مؤثرتری از بیمار خود مراقبت کند. همچنین برای پزشک مهم است که عوارض بالقوه مرتبط با نوع بیهوشی که بیمار در طول جراحی دریافت می‌کند، یعنی بلوک های عمومی در مقابل نوراکسیال و بلوک های عصبی در مقابل آرام بخشی متوسط را درک و درمان کند.
سخن پایانی: هر عمل جراحی عوارض خود را دارد ولی از عوارض مشترک در جراحی هایی که بیهوشی کامل وجود دارد عوارض بعد از بیهوشی است. البته با توجه به پیشرفت های پزشکی این عوارض امروزه بسیار کاهش پیدا کرده اند.
