مقدمه
یکی از موارد شایعی که افراد با آن روبرو هستند گزگز دست و پا و بی حسی دست و پا و سایر اندام ها است. این عارضه به نام پارستزی نیز شناخته می شود. در این مقاله به علائم، دلایل و راه های درمان پارستزی می پردازیم.
علائم پارستزی چیست؟
احساس سوزن سوزن شدن یا همان خواب رفتگی که در پزشکی به آن «پارستزیا» می‌گویند، معمولاً در اثر تروما یا آسیب به سیستم عصبی محیطی ایجاد می‌شود.
علائم پارستزی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- خارش
- مور مور شدن
- افتادگی پا
- دیسارتریا
- بی‌حسی
- آتروفی عضلانی
- دیسمتری چشمی
- سندرم پای بی قرار
پارستزی یک احساس غیرمعمول نیست. اکثر مردم در شرایط مختلفی آن را تجربه می‌کنند. با این حال گاهی اوقات این احساس ممکن است برای یک دوره زمانی طولانی باقی بماند یا در کنار علائم دیگر بروز یابد که در این صورت باید به پزشک مراجعه کرد. زیرا ممکن است علائم یک بیماری زمینه ای باشد.
تفاوت پارستزی، پارزی و پلژی چیست؟
پارستزی به حالت گزگز شدن اندام ها گفته می شود. این مشکل به دلایل مختلفی مانند نشستن یا ایستادن طولانی مدت، آسیب یا فشار به عصب ها، تومور، بافت اسکار یا عفونت رخ می دهد.
درحالیکه پارزی و پلژی به فلج شدن کامل یک یا چند عضله که دیگر امکان منقبض شدن ندارند گفته می شود. این مشکل ناشی از آسیب به سیستم عصبی است که در بخش های مختلفی از بدن از جمله مغز، ستون فقرات، نورون حرکتی تحتاتی یا فوقانی و… اتفاق میفتد.
عوامل اصلی ابتلا به پارستزی دست کدامند؟
پارستزی دست به دلایل مختلفی از جمله کمبود ویتامین ها، تونل کارپال، نوروپاتی دیابتی و… رخ می دهد.
1- رادیکولوپاتی
رادیکولوپاتی وضعیتی است که در آن ریشه عصبی تحریک یا فشرده شود که به موجب آن درد، بی حسی و ضعف در ناحیه ای از بدن حس می شود که ریشه عصب را تامین می کند.
2- نوروپاتی
نوروپاتی نوعی بیماری در سیستم عصبی است که می تواند باعث درگیری اعصاب محیطی (اعصابی در که دستان و پاها ) و یا اعصاب مرکزی (مغز و نخاع ) شود.
3- کمبود ویتامین B
ویتامین های گروه ب مهم ترین ریز مغذی ضروری برای حفظ عملکرد سیستم عصبی هستند. کمبود ویتامین B باعث مشکلات عصبی از جمله بی‌حسی دست و پاها می شود.
4- احتباس مایعات
احتباس مایعات در بدن موجب تورم در سراسر بدن یا بخش هایی از آن می شود. در برخی مواقع احتباس مایعات موجب اختلال در جریان خون می شود که به موجب آن احساس سوزن سوزن شدن در آن ناحیه بروز می کند. احتباس مایعات به دلایلی مانند مصرف زیاد نمک و نوسانات هورمونی در دوران قاعدگی خانم ها باشد.
5- سندرم تونل کارپال
این سندرم به دلیل فشردگی عصب میانی دست رخ می دهد. علائم اولیه سندرم تونل کارپال شامل درد، بی حسی و گز گز شدن است. انجام حرکات مشابه به طور تکراری مثل تایپ کردن روی کیبرد یا کار با ماشین آلات می تواند در بروز این عارضه نقش داشته باشد.
بیشتر بخوانید: آیا خواب رفتن دست خطرناک است؟
علت اصلی پارستزی پا چیست؟
مشکلات عروقی و عصبی می تواند علت بروز پارستزی در ساق و پاها یا زیر زانو باشد.
1- علل عروقی
یکی از علل شایع پارستزی گرفتگی عروق است که خود به دلایل زیر بروز می کند:
- رگ های واریسی
- بیماریهای روماتیسمی و واسکولیتها
- نارسایی عروق اندام تحتانی
- سابقه جراحی در اندام تحتانی
- بیماری بورگر (در مردان سیگاری شایع است)
2- علل عصبی
در صورتیکه سیستم عصبی مرکزی (CNS) یا اعصاب محیطی (PNS)درگیر شود با بروز پارستزی پا همراه خواهد بود.
علت های پارستزی سر چیست؟
پارستزی سر با حس سوزن سوزن شدن یا کرختی همراه است. این احساس علاوه بر سر در نواحی گردن و صورت نیز رخ می دهد. پارستزی سر می تواند موقت یا مزمن باشد.
دلایل پارستزی یا بی حسی سر شامل موارد زیر است. برخی از آنها خطرناک نیست اما برخی دیگر عوارض جدی دارد.
1- سرماخوردگی و عفونت سینوس‌ها (سینوزیت)
سینوس ها حفره هایی در جمجمه هستند که به دلیل بیماری های عفونی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا متورم و ملتهب می شوند. سینوس های بزرگ شده به اعصاب فشار وارد کرده و احساس گزگز ایجاد می کند.
2- میگرن و سایر سردردها
پیش از شروع دردهای میگرن، برخی از افراد ممکن است دچار تغییراتی در جریان خون مغز خود شوند. این امر می تواند با علائمی مانند بی حس شدن سر شود. سایر سردردها نیز ممکن است باعث بی حسی سر شوند که عبارتند از:
- سردردهای تنشی
- سردردهای خوشه‌ای
- سردردهای ناشی از خستگی چشم
3- استرس و اضطراب
گاهی اوقات بی حس شدن در سر به دلیل استرس اتفاق میفتد. موقعیت های استرس زا موجب فعال شدن واکنش ستیز یا گریز(نوعی واکنش فیزیولوژیکی در مغز در پاسخ به موقعیت‌های خطرناک) می شود. در طول جنگ یا گریز، جریان خون به نواحی سطحی بدن کاهش می یابد در حالی که جریان خون به عضلات، مغز، پاها و بازوها افزایش می یابد. در نتیجه سوزن سوزن شدن یا بی حسی به وجود می آید.
4- آسیب های وارد شده به سر
یکی از اعصاب مغزی مهم عصب تریژمینال است که بخش عمده ای از حس سر را تامین می کند. در صورت آسیب به این عصب مغزی فرد با احساس فقدان در سر و صورت مواجه می شود.
5- دیابت
یکی از عوارض دیابت درمان نشده نوروپاتی است. نوروپاتی دیابتی بر اعصاب حسی اثر گذاشته و موجب بی حسی سر و صورت می شود.
محصول پیشنهادی: دستگاه قند خون
6- حمله ام اس (مولتیپل اسکلروزیس)
ام اس نوعی بیماری خود ایمنی و تخریب کننده سیستم عصب مرکزی است. بی حسی از شایع ترین علائمی است که در بیماران MS به وجود می آید. بیشترین اندامی که تحت تاثیر قرار می گیرد دستها، پاها، صورت و انگشتان است. همچنین افراد مبتلا به ام اس در اغلب اوقات احساس سبکی و سرگیجه دارند.
7- صرع و تشنج
بیماری صرع مجموعه ای از اختلالات عصبی مزمن است که معمولاً با حمله های صرعی مشخص می شود. بی حسی سر و اندام ها در افراد مبتلا به صرع بعد از حملات تشنجی رایج است.
8- عفونت هایی که باعث آسیب به سر می شوند.
عفونت های باکتریایی و ویروسی می تواند از راه جریان خون به مغز وارد شود و عملکرد مغز و سیستم های عصبی را مختل کند.عوارض آن برای همه یکسان نیست و می تواند شامل گزگز و بی حسی سر، صورت و گردن شود. برخی از بیماری عفونی رایج عبارتند از:
- هپاتیت C
- زونا
- انسفالیت
- ایدز (HIV)
- بیماری لایم
9- بیماریهای خودایمنی که باعث آسیب عصبی می‌شوند.
در بیماری های خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن با حمله به لایه محافظ اعصاب باعث ایجاد اختلال در عملکرد آنها شده و ارتباط میان مغز و سایر نقاط بدن را دچار مشکل می کند که گزگز و بی حسی سر یکی از عوارض آنهاست.
بیماریهای خودایمنی شامل طیف وسیعی از بیماری‌ها هستند از جمله:
- لوپوس
- فیبرومیالژیا
- سندرم گیلن باره
- لوپوس
- التهاب مفصلی یا آرتریت
- سندرم شوگرن
10- بیماری نورودژنراتیو (تخریب اعصاب)
بیماری های نورودژنراتیو موجب می شوند ساختار مغز و اعصاب به مرور زمان تخریب شوند یا از بین بروند که در نتیجه شخصیت فرد تغییر کرده و باعث سردرگمی ذهنی شود. پارکینسون و آلزایمر جزو این دسته بیماری ها طبقه بندی می شوند.
11- داروها و سایر مواد
برخی از داروها از جمله داروهای ضد تشنج یا شیمی درمانی عوارض جانبی مانند سوزن سوزن شدن در سر را ایجاد می کنند. همچنین مصرف الکل، تنباکو و سایر مواد مخدر نیز می تواند گزگز در سر به وجود آورد.
12- سایر بیماری ها
برخی از بیماری های دیگر هستند که می‌توانند علت گزگز سر باشند، از جمله:
- فشار خون بالا
- کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی)
- وضعیت نامناسب بدن
- کمبود ویتامین B12
- عدم تعادل الکترولیت‌ها
- تومورهای مغزی
- سکته مغزی یا حمله ایسکمی گذرا (TIA)
علت سوزن سوزن شدن یا پارستزی صورت چیست؟
پارستزی صورت یا احساس گزگز در صورت به دلایل زیر رخ می دهد:
1- آسیب عصبی
آسیب عصبی می‌تواند باعث پارستزی صورت و علائمی مانند بی حسی شود. دلایل مختلفی موجب آسیب به عصب می شوند که شامل موارد زیر هستند:
- ضربه ناگهانی (مثلا در تصادف خودرو)
- افزایش سن
- کمبود ویتامین
- عفونت
- اختلالات خودایمنی مانند هپاتیت C، دیفتری، HIV، اپشتن بار، رماتیسم مفاصل
- در معرض شدید سموم قرار گرفتن (شامل الکل، داروهای سرطانی، سرب، جیوه، و آرسنیک)
2- میگرن
حملات میگرن می تواند علائم مختلفی ایجاد کند و بسیاری از قسمت های بدن را تحت تاثیر قرار دهد. بی حسی در صورت یکی از اختلالات موقتی است که ممکن است قبل، همزمان یا بعد از سردردهای میگرنی همراه باشد.
3- مولتیپل اسکلروزیس
بی حسی صورت یکی از علائم نسبتاً شایع مولتیپل اسکلروزیس (MS) است که معمولاً در طول دوره عود در بیماران مبتلا به ام اس عودکننده- فروکش کننده یا به عنوان اولین علائم در بیماران مبتلا به سندرم جدا شده بالینی CIS که نشان دهنده ام اس است دیده می شود.
4- اضطراب
اضطراب می تواند رگ های خونی را تنگ کرده و جریان خون را به صورت و سایر قسمت های بدن کاهش دهد. در نتیجه، ممکن است حس گزگز در صورت احساس شود، یا حس سوزن سوزن شدن روی گونه‌ها، خط فک یا حتی اطراف چشم‌ها و بینی پخش شود.
5- واکنش آلرژیک
برخی از آلرژی ها می توانند باعث بی حسی یا گزگز شدن صورت شوند. یک واکنش آلرژیک زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به یک آلرژن واکنش نشان می دهد. عامل ایجاد کننده آلرژی ممکن است خوارکی، استنشاقی، تزریقی یا لمس کردنی باشد.
6- سکته مغزی یا حمله ایسکمی گذرا (TIA)
علائم TIA مشابه علائم اولیه سکته مغزی است. علائم به طور ناگهانی رخ می دهد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ضعف، بی حسی یا فلج در صورت، بازو یا پا که معمولاً در یک طرف بدن رخ می دهد.
- گفتار نامفهوم یا مشکل در درک دیگران
7- فیبرومیالژیا
فیبرومیالژیا یک اختلال با درد گسترده اسکلتی عضلانی است که با خستگی، اختلالات خواب و حافظه و مشکلات خلقی همراه می شود. افرادی که مبتلا به فیبرومیالژیا هستند اغلب پارستزی و گزگز صورت را تجربه می کنند.
8- دلایل احتمالی دیگر
سوزن سوزن شدن صورت می‌تواند به دلایل دیگری رخ دهد. به‌طور مثال :
- استرس
- خستگی
- پرتودرمانی
- سابقه جراحی صورت
- قرار گرفتن در معرض هوای سرد
- مشکلات فک و دندان
درمان های خانگی پارستزی های خفیف چیست؟
خوشبختانه پارستزی خفیف را با چند درمان خانگی ساده می توان به راحتی درمان کرد. استفاده از کمپرس گرم در ناحیه آسیب دیده یک راه عالی برای افزایش گردش خون در دست و پا است. یک کمپرس گرم بردارید و آن را روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید. 5 تا 7 دقیقه بماند روی موضع قرار دهید. سه بار تکرار کنید. این کار را ۲ تا ۳ بار در روز انجام دهید.
برای تشخیص و درمان پارستزی به کجا مراجعه کنیم؟
درصورتیکه احساس بی حسی و گزگز در بدن می کنید، بهتر است به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید. ممکن است پزشک برای تشخیص از آزمایش‌های مختلف، MRI یا الکترومیوگرافی استفاده کند. روش های درمان بر پایه برطرف کردن علت زمینه ای متمرکز است.
1- درمان‌های خانگی
در ادامه به روش های درمان پارستزی در منزل می پردازیم.
دارچین:
دارچین دارای املاح معدنی پتاسیم و منیزیم است که هر دو گردش خون را بهبود می بخشند. همچنین ضد التهاب قوی است. یک قاشق چایخوری پودر دارچین را به یک فنجان آب گرم اضافه کنید و خوب مخلوط کنید. بلافاصله مخلوط را میلکنید. این مخلوط را 1 تا 2 بار در روز بنوشید.
سرکه سیب:
سرکه سیب حاوی سیتریک اسید است و به دلیل داشتن خاصیت ضد التهاب قوی می تواند به ترمیم اعصاب کمک کند. یک قاشق غذاخوری سرکه سیب را با به یک لیوان آب گرم اضافه کنید، سپس مقداری عسل به آن اضافه کنید. این محلول را به صورت روزانه میل کنید.
2- ماساژ درمانی
ماساژ از درمان های موثر برای تحریک گردش خون، آرامش ماهیچه‌ها و تسکین گزگز دست و پا است. این روش علاوه بر تاثیر مثبتی که روی عصب ها و بهبود روند درمان دارد دردهای ناشی از این عارضه را نیز تسکین می دهد.
3- روغن تراپی
انواع اسانس های روغنی وجود دارد که دارای خواص ضد التهاب و ضد درد هستند. ماساژ ناحیه درگیر با روغن های گیاهی به کاهش التهاب و تسکین درد کمک می کند. برخی از این روغن ها عبارتند از: روغن اسطوخودوس، روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن رزماری، روغن سیاهدانه و روغن سرو.
4- طب سنتی
اگر به دنبال راهکاری برای درمان گزگز انگشتان دست در طب سنتی هستید ادویه های گرم توصیه می شود.
چای زردچوبه
چای زردچوبه یک نوشیدنی بسیار کاربردی برای کاهش گزگز انگشتان دست در طب سنتی به شمار می‌رود. مقداری زردچوبه را داخل یک لیوان شیر بریزید و خوب مخلوط کنید. این مخلوط را روی حرارت ملایم قرار دهید و در همین حین مقداری عسل به آن اضافه کنید. این نوشیدنی را روزی یک بار میل کنید. زردچوبه حاوی ترکیب کورکومین است که به بهبود جریان خون کمک می‌کند. به علاوه خواص ضد التهابی آن باعث کاهش درد و ناراحتی خواهد شد.
عسل و دارچین
مقداری پودر دارچین را با یک قاشق عسل داخل یک فنجان آب گرم بریزید. این ترکیب موجب بهبود گردش خون در اندام ها می شود و برای درمان گزگز انگشتان دست و پا بسیار تأثیر گذار است.
برای درمان پارستزی چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم پارستزی پایدار شد یا شدت گرفت و زندگی روزمره را مختل کرد، بهتر است به پزشک مراجعه شود.
سخن پایانی
اگر احساس گزگز، بی خوابی و بی حسی در صورت و اندام ها به طور مداوم و بدون علت می کنید و مدت زیادی ادامه پیدا کرده حتماً برای بررسی به پزشک مراجعه کنید تا بررسی های لازم انجام شود.
