سوند

سوند چیست و چه کاربردهایی دارد؟

سوند یا کاتتر یک لوله نازک است که معمولاً از پلاستیک نرم و انعطاف پذیر ساخته می‌شود. سوند یک وسیله پزشکی است که برای انتقال مایعات به داخل یا خارج از بدن استفاده می‌شود. با توجه به تعداد زیاد کاربردهای احتمالی چنین وسیله ای انواع مختلفی از آن وجود دارد.

به عنوان مثال سوندهای ادراری برای تخلیه ادرار از مثانه در بیمارانی که در دفع ادرار مشکل دارند یا کنترل مثانه ضعیفی دارند، استفاده می‌شود. سوندهای داخل وریدی یا IV برای رساندن دارو یا مایعات به طور مستقیم به خون یا اندازه گیری فشار خون در ورید بزرگ استفاده می‌شوند.

آنها همچنین می‌توانند به دستگاه دیالیز متصل شوند تا در صورت عدم کارکرد کلیه ها، مواد زائد را از خون فیلتر کنند. برخی از سوندها همچنین می‌توانند از طریق شریان یا ورید برای تشخیص یا درمان بیماری های قلبی به قلب وارد شوند که به عنوان کاتتریزاسیون قلبی شناخته می‌شوند.

این ابزارهای پزشکی در اندازه های مختلف در دسترس هستند. اندازه های سوند شامل طول و قطر است که برحسب معیار فرانسوی یا Charriere اندازه گیری می‌شود. اندازه‌ های فرانسوی کاتتر معمولاً از سایز 5 یا 6 فرانسوی بسیار کوچک شروع می‌شوند و تا سایز 24 پیش می‌روند.

سیستم کدگذاری رنگ جهانی به شما امکان می‌دهد تا با نگاه کردن به انتهای سوند از سایز آن آگاهی پیدا کنید.استثناهای این قانون زمانی است که شما کاتترهای انتهایی لوئر یا کاتترهای لاتکس لاستیکی قرمز را انتخاب می‌کنید که از سیستم کدگذاری رنگ استفاده نمی‌کنند.

شما و متخصص مراقبت های بهداشتی می‌توانید با هم تعیین کنید که یک سوند با چه اندازه و طولی به بهترین وجه با نیازهای فردی شما مطابقت دارد. پزشک شما باید ترجیحات شما و همچنین آناتومی خاص بدن را در این رابطه مورد نظر قرار دهد. در ادامه با انواع سوند آشنا می‌شویم:

سوند ساکشن

سوند ساکشن یکی از همه کاره ترین و مفیدترین تجهیزات پزشکی موجود است. در محیط های بیمارستانی، به ویژه در حین جراحی سوندهای ساکشن می‌توانند به حفظ یک راه هوایی کمک کنند. این امر خطرات مرتبط با بیهوشی عمومی را به ویژه در بیماران مبتلا به اختلالات تنفسی یا خطر بالای آسپیراسیون کاهش می‌دهد.

سوند ساکشن می‌تواند به جلوگیری از آسپیراسیون در بیمار تحت درمان دندانپزشکی کمک کند، به خصوص اگر بیمار در وضعیت هوشیاری کامل  نباشد. در بیمارانی که قبلاً آسپیراسیون کرده‌اند، ساکشن سریع می‌تواند عملکرد طبیعی راه هوایی را بازگرداند و مقدار آلاینده ‌هایی را که به ریه‌ها وارد شده است را کاهش دهد.

سوند معده

سوند معده برای آسپیراسیون سریع محتویات معده یا شستشوی معده، برای تخلیه مداوم قسمت فوقانی دستگاه گوارش در صورت انسداد روده، برای تجویز تغذیه معدی در موارد دیسفاژی پیشرفته، تجویز دارو برای نوزادان نارس یا نوزادان کوچک استفاده می‌شود.

سوند معده مانند بسیاری از تجهیزات پزشکی از مواد درجه پزشکی ساخته شده است که دارای نرمی و خاصیت ارتجاعی لازم است. شفافیت سوند معده برای مشاهده آسپیره بسیار حائز اهمیت است. نوک دیستال (هاب) این وسیله اتصال آنها را به سرنگ یا درن های مختلف امکان پذیر می‌کند. انتهای باز مرکزی و سوراخ جانبی موجود در سوند معده نیز امکان ورود سریع مایعات و آسپیراسیون محتویات معده را فراهم می‌کند.

انواع سوند ادراری

سوندهای ادراری بسته به نوع استفاده به سه دسته زیر تقسیم‌ می‌شوند:

• سوند فولی (Foley Catheter)
• سوند نلاتون (Nelaton Catheter)
• کاندوم شیت (External Condom Catheter)

در ادامه با مشخصات و کارکردهای هر یک هر یک به طور جامع آشنا می شویم.

1- سوند فولی

سوند فولی یا سوند ساکن تجهیزات طولانی مدتی هستند که برای چند روز یا چند هفته در مجرای ادرار باقی می‌مانند و توسط یک بالون متورم در انتهای مثانه در جای خود نگه داشته می‌شوند. آنها ادرار را در کیسه ای تخلیه می‌کنند که ممکن است هنگام خواب به پا یا تخت بیمار بسته شود. استفاده از یک سوند فولی نیاز به قرار دادن مکرر سوند، چندین بار در روز را  کاهش داده اما خطر بیشتری برای عفونت دارد.

2- سوند نلاتون

سوند نلاتون به طور ویژه با یک کانکتور مکمل طراحی شده است که ابزار قطع جریان ادرار در طول فرآیند کاتتریزاسیون در اختیار کاربر قرار می‌دهد. سوندهای نلاتون برای کاتتریزاسیون کوتاه مدت مثانه استفاده می‌شود. لوله مقاوم این وسیله در برابر پیچ خوردگی جریان یکنواخت ادرار را تضمین می‌کند.

در واقع کاتترهای متناوب که به طور موقت در مثانه قرار داده می‌شوند سوند نلاتون نامیده می‌شود. این سوندها پس از تخلیه ادرار  خارج می‌شوند. این سوندها از PVC درجه پزشکی ساخته شده است بنابراین غیر سمی با انتهای پروگزیمال غیر تحریک کننده  بوده و دارای رابط قیفی شکل برای اتصال ایمن به کیسه ادرار هستند.

3- کاندوم شیت

کاندوم شیت یا سوند اکسترنال یک سوند مردانه برای درمان بی اختیاری ادرار است. این سوند از یک غلاف انعطاف پذیر تشکیل شده است که درست مانند کاندوم روی آلت تناسلی می‌لغزد. بسیاری از مردان این سبک را جایگزین عالی برای انواع تهاجمی تر سوند مانند سوند فولی می‌دانند که نیاز به وارد کردن از طریق مجرای ادرار دارند. استفاده از کاندوم شیت برای بسیار آسان و ساده است، زیرا به سادگی روی آلت تناسلی قرار می‌گیرد.

به طور کلی، کاتتر کاندوم توسط یک چسب به آلت تناسلی می‌چسبد و به یک کیسه تخلیه که ادرار را جمع‌آوری می‌کند متصل است. برخی از آنها با چسب هیدروکلوئیدی عرضه می‌شوند تا رطوبت را از پوست خارج کنند.

کیسه ادرار

کیسه ادرار از طریق سوندی که در داخل مثانه شما قرار دارد ادرار را جمع آوری می‌کند. این کیسه ها برای افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار (نشت)، احتباس ادرار (نتوانی در دفع ادرار)، جراحی که باعث ضروری شدن سوند شده است یا مشکلات سلامتی دیگر تجویز می‌شوند.

اکثر کیسه ها از پلاستیک ساخته شده‌اند و برخی از آنها دارای پد پارچه ای برای راحتی در برابر پوست هستند. آنها دارای یک لوله هستند که از سمت بالایی کیسه بیرون می‌آید و به انتهای قیف یک کاتتر یا غلاف متصل می‌شود. در پایین کیسه یک شیر یا دریچه کوچک وجود دارد تا تخلیه شود. کیسه های ادرار را می‌توان به طور مجزا زیر لباس پوشید زیرا معمولاً روی ران یا ساق پا محکم می‌شوند، اما کیف‌ هایی نیز در دسترس هستند که ممکن است به دور کمر بسته شوند.

• کیسه ادرار نوزاد

کیسه ادرار نوزاد یک کیسه پلاستیکی با یک نوار چسبنده در یک طرف است که روی ناحیه تناسلی کودک شما قرار می‌گیرد. برای استفاده از کیسه ادرار نوزاد پوست اطراف ناحیه تناسلی را با استفاده از گاز یا دستمال مرطوب کودک تمیز کنید. کیسه را باز کرده و روی آلت تناسلی نوزاد قرار دهید. برای نوزادان پسر تمام آلت تناسلی را در کیسه قرار دهید و چسب را به پوست بچسبانید.

سوند زنانه

سوند زنانه یک روش غیر تهاجمی برای مدیریت بی اختیاری ادرار است. سوندهای خارجی که با سیستم کاتتر برای کاهش خطر ضایعات رطوبتی با دفع ادرار از بدن استفاده می‌شود، جایگزینی برای پدهای بی اختیاری و سوندهای فولی برای بیماران زن هستند. سوند یک لوله قابل انعطاف است که ادرار را از مثانه تخلیه می‌کند. خود فرد می‌تواند سوند را با قرار دادن آن در مجرای ادرار از طریق دهانه مجرای ادرار وارد مثانه کند.

سوند مردانه

سوند مردانه یک لوله انعطاف پذیر نازک است که برای تخلیه ادرار از مثانه به مجرای ادراری وارد می‌شود. اکثر کاتترها از مواد استریل شده و ایمن برای بدن مانند وینیل (PVC)، سیلیکونیا لاتکس ساخته می‌شوند. علاوه بر این، با ادامه پیشرفت فناوری، کاتترها همچنان راحت ‌تر و محتاط ‌تر می‌شوند.

آناتومی مردانه معمولاً مجرای ادرار طولانی تری نسبت به آناتومی زنان دارد. به همین دلیل است که سوندهای مردانه (گاهی اوقات به عنوان کاتترهای تک جنسیتی شناخته می‌شوند) معمولاً به طور متوسط ​​حدود 16 اینچ طول دارند. با این حال، امروزه بسیاری از گزینه ها، از جمله سوندهای جیبی برای مردان، در طول های کوتاه تر و در حدود 13 اینچ عرضه می‌شوند.

انواع سوند مردانه

سه نوع اصلی سوند برای مردان وجود دارد: سوندهای ثابت، متناوب و خارجی. سوندها با انتهاهای متفاوت بر اساس نیاز کاربر عرضه می‌شوند.

1- سوند ساکن

سوندهای ساکن (کاتتر فولی)  به گونه ای طراحی شده‌اند که از طریق مجرای ادرار یا یک سوراخ کوچک در شکم (کاتتر سوپراپوبیک) وارد مثانه می‌شوند. سوندهای ساکن در داخل بدن باقی می‌مانند تا به طور مداوم مثانه را تخلیه کنند. آنها توسط یک متخصص پزشکی کار گذاشته می‌شوند و می‌توانند در طولانی ‌مدت مورد استفاده قرار گیرند و معمولا هر ماه تعویض می‌شوند.

2- سوندهای متناوب

سوندهای متناوب به کاتترهای داخلی و خارجی نیز معروف هستند زیرا حدود 5 بار در روز وارد و خارج می‌شوند. هنگامی که وارد مثانه می‌شوند، به گونه ای طراحی شده‌اند که مثانه را به یکباره تخلیه کرده و سپس خارج شوند. قرار دادن یک سوند متناوب زمانی که کاربر این تکنیک را یاد گرفت و کمی تمرین کرد می‌تواند در خانه انجام شود. انواع مختلفی از کاتترهای متناوب وجود دارد که در زیر توضیح داده شده است.

سوند متناوب مستقیم: این کاتتر می‌تواند از لاتکس یا سیلیکون ساخته شود، معمولاً با روان کننده استفاده می‌شود و در انتهای آن یک قیف برای تخلیه دارد.

سوندهای سیستم بسته: این کاتترها از قبل روانکاری شده و به کیسه جمع آوری متصل می‌شوند. این سیستم استریل و بدون نیاز به لمس است بنابراین به جلوگیری از عفونت کمک می‌کند. با استفاده از این سوندها ادرار به داخل کیسه جمع‌آوری تخلیه می‌شود و سپس دور ریخته می‌شود. این سوندها امکان کاتتریزاسیون راحت را در زمانی که دستشویی در نزدیکی وجود ندارد، فراهم می‌کند.

سوندهای با روکش هیدروفیل: این سوندها با سطحی لغزنده پوشانده شده‌اند که با آب فعال می‌شود. این امر نیاز به روان کننده جداگانه را از بین می‌برد و ممکن است باعث کاهش تحریک مجرای ادرار برای استفاده کنندگان مکرر سوند شود.

3- سوندهای خارجی مردانه

سوندهای خارجی مردانه به نام‌ کاتتر کاندوم نیز شناخته می‌شوند. این سوندها به دلیل خارجی بودن با سایر انواع سوند متفاوت است، بنابراین وارد بدن نمی‌شوند. این سوندها مانند کاندوم قرار می‌گیرند، بنابراین می‌توان آنها را به همان روش روی آلت تناسلی قرار داد. معمولاً چسبی دارند که روی پوست آلت تناسلی قرار می‌گیرد و از نشت ادرار جلوگیری می‌کند.

یک لوله به جلوی کاتتر متصل می‌شود و به ادرار اجازه می‌دهد تا داخل کیسه جمع‌آوری شود. سوندهای خارجی مردانه معمولاً برای تخلیه مداوم مثانه استفاده می‌شوند.

سوند ادرار از لحاظ مصرف

دو نوع اصلی سوند ادراری برای یک بار مصرف یا برای تخلیه مداوم در دسترس است. سوند یکبار مصرف برای کاتتریزاسیون متناوب انتخاب می‌شود. این سوند را از طریق مجرای ادرار به مثانه می‌رسد تا ادرار تخلیه شود و سپس خارج می‌شود.

بسیاری از مردم در حال حاضر کاتتریزاسیون متناوب را انجام می‌دهند. اما برای برخی افراد این روش مناسبی نیست و از سوند فولی برای تخلیه مداوم استفاده می‌شود. سوند فولی که توسط دکتر فولی در سال 1937 طراحی شد توسط بالونی در مثانه نگه داشته می‌شود که می‌تواند پر و تخلیه شود.

سوند کوتاه مدت مثانه اغلب برای بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند یا برای کسانی که به دلیل انسداد مجرای ادرار قادر به دفع ادرار نیستند، مانند مردانی که پروستات بزرگ شده دارند، انجام می‌شود.

تخلیه طولانی مدت مثانه با سوند تنها به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته می‌شود، زیرا خطر عوارض ناشی از عفونت های دستگاه ادراری مرتبط با کاتتر وجود دارد. افرادی که به این روش درمان می‌شوند شامل افراد مبتلا به ضایعات نخاعی، مولتیپل اسکلروزیس یا سکته مغزی، مبتلایان به بی اختیاری ادرار غیرقابل درمان یا بیماری های مزمن ناتوان کننده هستند که تحرک و توانایی استفاده از توالت را محدود می‌کنند.

عبور سوند ادراری برای تخلیه و جمع‌آوری ادرار از مثانه می‌تواند طیف گسترده ‌ای از مشکلات پزشکی را حل کند و از این رو کاربرد عاقلانه آن نقش اساسی در مدیریت بیمار دارد.